Het jaarlijks rapport van de vergrijzingscommissie werpt nieuw licht op de pensioenmaatregelen voorzien in het regeerakkoord. De harde besparingen komen met een sociale prijs: de pensioenvervangingsratio bij ambtenaren daalt met bijna twaalf procent, terwijl de man-vrouwpensioenkloof stijgt. En dan raamde het Planbureau nog niet de impact op de toekomstige armoede. De lasten zijn ook niet eerlijk verdeeld tussen de stelsels. Het zijn vooral ambtenaren en werknemers die de maatregelen voelen, zelfstandigen blijven buiten schot.
De pensioenvervangingsratio is de verhouding tussen het gemiddelde pensioen dat alle gepensioneerden ontvangen en het gemiddelde beroepsinkomen van de actieve bevolking. Dit cijfer daalt aanzienlijk door de hervormingen: bij ambtenaren met 11,9 % en bij werknemers met 9,2 % tegen 2070. Voor zelfstandigen is de daling gering en bedraagt amper 3,1 %.
Besparen op kap van ambtenaren
Naar jaarlijkse gewoonte raamt de Studiecommissie voor de vergrijzing de budgettaire en sociale gevolgen van de vergrijzing. Dit jaar ging specifieke aandacht naar de ingrijpende pensioenhervormingen voorzien in het federaal regeerakkoord. Qua budgettaire impact valt de omvang van de besparingsoperatie op. Tegen 2070 is er een besparing van 1,8 percentpunt van het bbp, in huidige bedragen ruim 10 miljard euro. De rekening wordt zo goed als volledig betaald door ambtenaren en werknemers. Bijna de helft van de besparingen komt op kap van het overheidspersoneel en maar een schamele 5% door het stelsel van de zelfstandigen. Vooral de afschaffing van de preferentiële tantièmes en pensioenleeftijden wegen door in de besparing. Van een rechtvaardige verdeling is absoluut geen sprake.
Minder koopkracht
Het is evenwel vooral de sociale impact die verbazing oproept. De vervangingsratio voor ambtenaren daalt met 9,9 % tegen 2040 en zelfs met 11,9 % in 2070. Hoewel ambtenaren vandaag gemiddeld een hoger wettelijk pensioen genieten dan werknemers, komt ook dit stelsel sterk onder druk te staan. De dalende pensioenratio betekent dat ambtenaren in de toekomst een aanzienlijk kleiner deel van hun vroegere inkomen zullen behouden. Daarmee wordt de kloof tussen het inkomen tijdens de actieve loopbaan en het pensioen steeds groter. Dat komt onder meer omdat – weliswaar geleidelijk – het pensioen zal berekend worden op de wedde van 45 jaar i.p.v. op het (hogere) loon van de laatste 10 jaar. Met andere woorden: in de toekomst zal het pensioen minder koopkracht bieden aan overheidspersoneel en werknemers, terwijl zelfstandigen die daling van koopkracht nauwelijks zullen voelen.
Net zoals bij de werknemers toont dit aan dat de Belgische wettelijke pensioenen, ondanks hun belangrijke rol als primaire inkomensbron na pensionering, steeds minder toereikend worden in vergelijking met de Europese gemiddelden. Bij ons bedraagt het pensioen gemiddeld 48% van het vroeger inkomen, terwijl dat in de rest van Europa 61% bedraagt.
Een andere rode draad: de maatregelen viseren vrouwen
Ook in het ambtenarenstelsel wordt de pensioenkloof tussen mannen en vrouwen verder uitgediept. De hervormingen zorgen ervoor dat vooral vrouwelijke ambtenaren disproportioneel getroffen worden, aangezien zij vaker onderbroken loopbanen hebben door zorg of deeltijdse arbeid. Voor hen wordt het veel moeilijker om de strengere loopbaanvoorwaarden te halen die de regering oplegt. Het effect van een pensioen-malus treft dan ook vooral vrouwen. De conclusie van de commissie is duidelijk: de pensioen-malus vergroot de pensioenkloof tussen vrouwen en mannen in de drie pensioenregelingen.
Terwijl de regering tegen 2070 ruim 10 miljard euro wil besparen, becijfert het rapport de impact van de maatregelen op het armoederisico van toekomstig gepensioneerden niet. Dat is onaanvaardbaar. Wanneer men dergelijke drastische en onevenwichtige maatregelen oplegt, kan men de sociale gevolgen niet onder de mat vegen.
De vakbonden vragen een grondige analyse van de impact, waarbij ook de effecten op armoede zijn doorgerekend. De gekende cijfers tonen aan dat de pensioenhervorming zoals die nu voorligt de genderpensioenkloof vergroot en het behoud van de levensstandaard en financiële draagkracht van gepensioneerden in het gedrang brengt.
Voor VSOA liggen de pensioenen van ambtenaren vandaag niet te hoog, maar zijn het de pensioenen van werknemers die te laag blijven. Toch snijdt de ARIZONA-regering in alle pensioenen, puur om meedogenloos te besparen. Voor de beleidsmakers draait het om cijfers, voor VSOA gaat het over mensen. Een wereld van verschil.
Rapport van de Studiecommissie voor vergrijzing